آشنایی با رودخانه قیر رامهرمز - داوینکو
آشنایی با رودخانه قیر رامهرمز
چشمه های قیر ماماتین از جاذبه های گردشگری شهرستان رامهرمز هستند که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده اند. این چشمه ها که به شکل تنورهای نانوایی می باشند و در دو طرف یک مسیل کم آب با مصالحی مثل قلوه سنگ و ملات ساروج قرار گرفته اند، در ۲۵ کیلومتری شمال شرق شهرستان رامهرمز واقع شده اند. این چشمه که به باور اساطیری مردم رامهرمز خون اژدهایی است که در جنگ با اسفندیار رویین تن به هلاکت رسید، هنوز از چشمه های قیر ماماتین می جوشد. بررسی لوح هایی که درتخت جمشید به دست آمده نشان می دهد هخامنشیان از این چشمه های قیر ظروف خود را می ساختند.
ده چشمه قیر با مصالحی مثل قلوه سنگ و ملات ساروج در دو طرف یک مسیل کم آب قرار دارند. آب که با نفت ترکیب شده از چشمه های سیاه رنگ می جوشد و با آب رودخانه ای به نام رود زرد رامهرمز ترکیب می شود و در نهایت وقتی از غلظت نفت و قیر آن کم شد به زمین های کشاورزی می رسد. ایرانیان از خون اژدها یا همان قیر جوشیده از زمین برای ساختن بناهای تاریخی و ظروف استفاده می کردند. کشف این ظروف ساخته شده از قیر در تپه چغامیش دزفول مربوط به هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح نشان می دهد که قیر در بعضی از بناهای تاریخی عیلامی کاربرد داشته است.
اکنون اهالی روستای قالند بهبهان استان خوزستان تنها استفاده کنندگان از چشمه های قیر خوزستان هستند. آن ها از این مواد برای اندود کردن ظروف بزرگ نگهداری نان خشک و درمان گرفتگی و شکسته بندی اعضای بدن استفاده می کنند.
بیشتر بخوانید: آشنایی با دریاچه تخت سلیمان
روستای گردشگری ماماتین
این روستا به فاصله ۳۶ کیلومتری شمال خاوری رامهرمز واقع شده است. وجود چشمه های قیر جوشان که از اعماق زمین جوشیده و در طرفین رودخانه ماماتین به وفور وجود دارد و پدیده تشکوه رامهرمز (کوه آتشین) نظر اولین کاشفان نفت را به این منطقه کشاند. مهندسین انگلیسی که به دنبال کشف نفت بودند در این روستا شروع به احداث کارگاه، اتاق کنفرانس، میادین ورزشی، حوض آتشنشانی، برج دیده بانی و ساختمن نمایی جهت استراحت خود و دیگر کارشناسان احداث کردند.
ساختار هندی ساختمان سازی آنان که از مصالح گچ کوره و سنگ بوده با ساختمان سازی بومیان منطقه تفاوت زیادی داشت به صورتی که سقف بام خانه ها به صورت قوسی و با لوله های قطور نفت است که هنوز مردم منطقه از این ساختمان ها استفاده می کنند. چندین حلقه چاه نفت پلمپ شده و حوض جهت ذخیره آب در این روستا وجود دارد.
بیشتر بخوانید: جنگلی که جیغ می کشد
افسانه چشمه های قیر ماماتین
در باور مردمی و طبق تاریخ اساطیر ایران، اسفندیار، نماد رویین تنی میان ابر قهرمانان است؛ ولی یک نقصان دارد. داستان اسفندیار در کتاب های اساطیری ایران و زرتشت نامه به این صورت نقل شده است که گشتاسب، پدر اسفندیار به‌واسطه زرتشت، از اهورامزدا چهار چیز را آرزو می کند:
• دیدن جایگاه خود در جهان بعد از مرگ
• گشودن احوال جهان بر او
• کارگر نشدن هیچ جنگ افزاری بر او
• زندگی جاودان
زرتشت این چهار آرزوی گشتاسب را به شرطی برآورده می کرد که یکی را برای خود برگزیند و سه آرزوی دیگر را به دیگران ببخشد. گشتاسب اولین آرزو را برای خود، دومی را برای جاماسب، وزیر خود، سومی را به اسفندیار، پسر خود و آخرین را به پشوتن، پسر بزرگ خود بخشید.
اسفندیار برای رویین تن شدن در آب مقدس شست و شو داده شد؛ اما هنگام تطهیر در آب مقدس، چشمان خود را بست. به این ترتیب چشم هایش رویین نشدند. او بعد از رویین تن شدن در هر نبردی که می‌کرد، پیروز میدان می شد. اسفندیار در سفری پر ماجرا عزم می کند تا خواهران خود هما و به آفرید را از کشوری بیگانه آزاد سازد. او در این سفر پر مخاطره هفت مرحله را پشت سر می گذارد که این هفت مرحله به «هفت خوان اسفندیار» معروف هستند. در خوان سوم، اسفندیار ناچار با اژدهایی رو به رو می شود.
داستان به این صورت است که اسفندیار در پی رهاسازی خواهران خود خبر اژدهایی مهیب و مخوف را می شنود که مانع حرکت سپاهش شده اند. او با تدبیر و چاره اندیشی نزدیک اژدها می شود و شکم آن را می درد. به این گونه خونی سیاه از شکم اژدها سرازیر می شود. ولی داستان نبرد اسفندیار و اژدها در این نقطه به پایان نمی رسد. اهالی رامهرمز بر این باور هستند که این اژدها باعث به وجود آمدن چشمه های قیر ماماتین شده است.
بیشتر بخوانید: آشنایی با مثلث برمودای ایران
کاربردهای چشمه های قیر ماماتین
در لوح های تخت جمشید رد این چشمه ها دیده می شود. طبق نوشته های تاریخی به دست آمده از این لوح ها، مردمان آن زمان از قیر این چشمه ها برای ساخت ظروف استفاده می کردند. ظروفی که در «تپه چغامیش دزفول» کشف شده اند و قدمت آن به هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح می رسد، موید این موضوع است و نشان می دهد قیر در بعضی بناهای تاریخی عیلامی کاربرد داشته است.
در سال های بعد، قیر این چشمه ها در صنایع نظامی و روشن کردن خشاب ها استفاده می شد. می توانید در اندیکای مسجد سلیمان و منطقه اوقیلک بهبهان نمونه این چشمه های قیر طبیعی را مشاهده کنید؛ اما شاید هیچ کدام از این چشمه ها به اندازه چشمه های قیر طبیعی ماماتین دیدنی و جذاب نباشند.
بیشتر بخوانید: آیا در دریاچه ارواح روح خواهید دید؟
درباره شهرستان رامهرمز
در ۹۵ کیلومتری اهواز که مرکز استان خوزستان است شهرستانی به نام رامهرمز قرار دارد که به دارا بودن ذخایر نفت و گاز فراوان معروف است. این شهرستان به غیر از نفت و گاز دارای معادنی از شن و ماسه هم است و همین ها خود دلیلی بر وجود آمدن جاذبه ای به نام چشمه های قیرجوشان ماماتین شده است. در زمان های گذشته این شهرستان دارای باغ های میوه ای نظیر پرتقال، زردآلو، سیب، نارنج و انگور می باشد.
آثار باستانی دیدنی و تفرجگاه های زیادی در این شهرستان وجود و قدمت ۴۰۰۰ ساله آن سندی محکم بر این حرف است. یاقوت حموی می گوید که رامهرمز متشکل از دو کلمه رام (shahr) و هرمز (نام یکی از خسروان ساسانی) بوده است. بعضی ها می گویند رامهرمز نامی کوتاه شده از رامهرمز اردشیر بوده و این شهری است نام دار در خوزستان و عامه مردم خوزستان این شهر را roomez گویند. بعضی ها گفته اند به خاطر بنا شدن شهر رامهرمز در دوره هرمز ساسانی نام این شهر رامهرمز گذاشته اند.
از دیگر جاذبه های دیدنی که در این شهرستان وجود دارد می توان به خرابه های قدیم شهر رامهرمز، تل گسر، تل سوده، قلعه شیخ، آثار آبرسانی و قنات قریم، آرامگاه علمدار، آرامگاه هرمز ساسانی، شهرک مختارک، آثار و ویرانه های قلعه یزدگرد یاتاشار، آثار دورق و اسک که به نام قباد پسر انوشیروان، جوبجی (که گنج ها و مسکوکات طلای بسیاری در آن یافت شده است) و قلعه امیر مجاهد (این قلعه در زمان استقرار و سلطه خوانین بختیاری (کلانتر هرمزی) در منطقه رامهرمز در اواخر قاجاریه ساخته شده است) اشاره کرد.