آشنایی با دریاچه تخت سلیمان - هتل داوینکو
دریاچه تخت سلیمان
تخت سلیمان نام یک بخش در استان آذربایجان غربی است که در گذشته ی نزدیک، شهر تازه کند نصرت آباد و در گذشت ی دور گنجک نامیده شده است. در حال حاضر نام آن شهر، تخت سلیمان است. گفته شده که تخت سلیمان همان «فره اسپه» پایتخت ایران اشکانی بوده است. تخت سلیمان بزرگ ترین مرکز آموزشی، مذهبی، اجتماعی و عبادتگاه ایرانیان در قبل از اسلام به شمار می رفت؛ ولی در سال ۶۲۴ میلادی و در حمله ی هراکلیوس، امپراتور رومیان به ایران، تخریب شد. در آن زمان این شهر گنجک نام داشت. آتشکده آذرگشسپ در شهر گنجک جای داشت که امروزه با نام روستای (شهر) تخت سلیمان شناخته می شود.
بیشتر بخوانید: جنگلی که جیغ می کشد
تاریخچه
گنزک (به پارسی میانه) یا گنجک (به پهلوی)، گنزه، گنجه و به ارمنی گنزکا یا کادزا، به سریانی گنذزک یا گنژگ، به یونانی گنزکا، گادزاکا، گادزا، مورخان تازی آن را جزن، جنزه، جزنق یا جنزقه نام برده اند، مغولان آن را ستوریق گفته اند. نام دیگر این شهر، «شیز» بوده است. شهری باستانی و مقدس برای ایرانیان بود. پلوتارک مورخ یونانی این شهر را با نام فراد نوشته است. در نوشته های دیگر پهلوی شیچ خوانده شده، در شاهنامه چیچست به کار رفته و کهن تر از همه این نوشته ها، در اوستا است که نام آن را برگرفته از دریاچه ی آن چئی‌چست آورده است. چیچست نام دریاچه ای بود که امروزه با نام دریاچه ی ارومیه شناخته می‌شود. امروزه تمام این نام ها از بین رفته و این محل را از روی پادشاه یهودی، سلیمان برگرفته اند و تخت سلیمان می نامند.
این شهر باستانی در دوره های گوناگون مکان زندگی اقوامی مثل مادها، هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان و مغولان بوده و در هر یک از دوران های بالا، این محل در اوج قدرت و تمدن زمان مربوط به خود بوده است. در حال حاضر آثاری از این شهر در آذربایجان غربی شهرستان تکاب (تیکان تپه) بر جای مانده است که جلوه گر شکوه و عظمت این شهر باستانی بسیار زیباست.
در زمان حمله ی اعراب در مدارک رومی و ارمنی نام سپهبد و شاهزاده ی آذربایجان «رستم پسر فرخ هرمز» آورده شده که البته با توجه به متن شاهنامه در بخش نامه ی رستم فرخزاد به برادرش دلالت بر تاریخی بودن شاهنامه دارد؛ فردوسی به نام گنجه هم اشاره کرده که آن سند تاریخی است.
دریاچه تخت سلیمان
این دریاچه و محوطه تاریخی بزرگ اطرافش در ۴۵ کیلومتری شمال شرقی شهر تکاب واقع شده است. گفته می شود که این ناحیه پایتخت اشکانیان بوده است. تا قبل از ورود اسلام این محل بزرگترین مرکز آموزشی، مذهبی، اجتماعی و عبادی ایرانیان محسوب می شده و اهمیت بالایی داشته است. گنزک، کنزک، گنجک، گنزه، جنزه، گنجه، گنگ، گنزکا، کادزا، گنذزک، گنژگ، گادزاکا، جزن، جزنق، ستوریق، شیز، چیچست و چوچست تمامی اسم هایی هستند که در طول تاریخ به این محل داده اند که خود حکایت از اهمیت و تاریخ کهن آن دارد.
اقوامی همچون مادها، هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان و مغولان هریک در دورانی اطراف این دریاچه زیسته اند و در نهایت دریاچه شاهد تاریخ بسیاری از این اقوام بوده است. اینجا را محل تولد زرتشت می دانند و آتشکده بزرگ آذرگشنسپ در آن بنا شده بوده که آتش جاودان این معبد تا هفت قرن فروزان باقی می ماند. آتشکده آذرگشنسپ یکی از سه آتشکده مقدس زرتشتیان و نماد قدرت آیین زرتشتی به شمار می رفته است.
بیشتر بخوانید: آشنایی با مثلث برمودای ایران
ویژگی های دریاچه
آب چشمه رسوبی دریاچه تخت سلیمان از عمق بیش از ۱۱۲ متری و از درون زمین می جوشد. به خاطر بالا بودن رسوبات چشمه آرتزین تامین کننده آب دریاچه و در گذر زمان با رسوب شدن املاح آب، لبه های چشمه بالا آمده و امروزه تا این ارتفاع رشد کرده اند. مهم ترین آثار باستانی قرار گرفته در اطراف دریاچه بقایای بجای مانده از آتشکده آذرگشنسپ و تالارهای دوره ساسانی هستند.
طول دریاچه ۱۱۰ متر است و عرضی به طول ۸۰ متر دارد. آبی که از چشمه کف دریاچه می جوشد در ابتدا ۴۰ درجه سانتی گراد دما دارد ولی با رسیدن به سطح دریاچه این عدد به ۲۱ درجه می رسد. دمای دریاچه در تمامی طول سال ثابت و بدون تغییر است.
به خاطر وجود مقادیر زیادی از عناصر سخت مثل منیزیم، پتاسیم، سدیم، سولفات، کلر و کلسیم نوشیدن آب دریاچه ممکن نیست و نمی توان حیاتی در سطح آن و یا اعماق دریاچه پیدا کرد. دو جوی در شمال و جنوب محوطه، آب سرریز شده از دریاچه را به سوی مزارع زراعی هدایت می کنند. تپه ای که دریاچه و محوطه باستانی بر روی آن قرار گرفته اند ۶۲ متر ارتفاع دارد و رسوبات حاصل از چشمه کف دریاچه آن را به وجود آورده است. به‌طور میانگین هرساله ۹ میلی متر رسوب بر روی این تپه ایجاد می شود.
شکل گیری دریاچه
روایات مختلفی درباره چگونگی جوشیدن چشمه دریاچه وجود دارند. بعضی ها اعتقاد دارند که سلیمان پیامبر عصای خود را به زمین می کوبد و از محل اصابت عصا چشمه ای جوشان بیرون می آید که کم کم به دریاچه امروزی تبدیل شده است.
عده ای به وجود آمدن دریاچه را به هرمزد پادشاه ایرانی نسبت می دهند. می گویند که او بعد از شنیدن خبر تولد حضرت عیسی فرستاده ای با پیام تبریک و سلامتی به نزد حضرت مریم می فرستد و او کیسه ای خاک برای هرمزد در بازگشت به فرستاده می دهد. فرستاده در بین راه و در محل تخت سلیمان بیمار می شود و کیسه را پیش از مرگ همان‌جا دفن می کند. پادشاه بعد از شنیدن این خبر دستور ساخت تعدادی ساختمان در این محل می دهد و هم زمان با ساخت و ساز چشمه ای از زمین می جوشد که مایه آبادانی محل می شود.
بیشتر بخوانید: آیا در دریاچه ارواح روح خواهید دید؟
گنج های درون دریاچه
مشهورترین افسانه های روایت شده درباره این دریاچه به گنج های فراوانی که در اعماق آن وجود دارد ارتباط دارند. با وجود آن‌که بعضی روایات تاریخی به بودن اشیای قیمتی در دریاچه تخت سلیمان گواهی می دهند ولی در دوره های تاریخی پیشین هیچ کس چیزی پیدا نکرده است. بعضی روایات وجود اشیای قیمتی گرانبها در دریاچه را تایید می کنند.
احتمالا دورترین اتفاقی که به وجود اشیای قیمتی اشاره دارد به سلسله هخامنشی و دوران کوروش کبیر بر می گردد. می گویند پس از غلبه بر پادشاه لیدیه، اولین پادشاهی که ضرب سکه را رواج داد، اموال بسیاری بدست آمد و موقع بازگشت به ایران خزانه اشیای قیمتی او را به عنوان نذر در آب مقدس دریاچه انداخت.
روایتی دیگر به جنگ های میان رومیان و اشکانیان و در سال ۳۶ پیش از میلاد اشاره دارد که طی آن ها قلعه تخت سلیمان توسط آنتونیو محاصره می شود. نگهبانان آتشکده مقدس در این زمان ها با انداختن اشیای قیمتی موجود در آتشکده و معبد به داخل دریاچه آن ها را از دسترسی دشمن در امان نگه می دارند و برای حفظ خود از دشمن هم زمان اشیا را نذر دریاچه و خدای آب می کنند. به باور زرتشتیان این دریاچه به الهه آب یعنی آناهیتا تعلق دارد و ریختن این اشیا به عنوان نذری کاری مرسوم بوده است.
خسرو پرویز و روم شرقی همواره در جنگ بودند. در سال ۶۲۴ قبل از تصرف کامل قلعه تخت سلیمان موبدان نذورات و گنج های درون آتشکده را در دریاچه ریختند تا دشمن دستش به آن ها نرسد.
در زمان وقوع جنگ های ایرانیان و اعراب در صدر اسلام با اشغال ایران بعید نیست گنج هایی مجدد به درون دریاچه ریخته شده باشد. به این ترتیب باید گنجینه ای عظیم در داخل دریاچه دفن شده باشد.
انگشتر حضرت سلیمان
بعضی ها احتمال می دهند که انگشتر سلیمان نبی در کف دریاچه وجود داشته باشد. بر اساس باورها و روایات این مجموعه را حضرت سلیمان به وسیله قدرت های ماورالطبیعه ساخته که این قدرت به واسطه این انگشتر جادویی در او وجود داشته است. طبق افسانه ای، شیطان انگشتر او را به درون دریاچه می اندازد و با ظاهر سلیمان بر تخت پادشاهی تکیه می زند. بعضی ها از گم شدن انگشتر درون دریاچه برای همیشه می گویند و عده ای هم اعتقاد دارند یک ماهی انگشتر را خورده بوده و سلیمان آن را درون شکم ماهی پیدا کرده و قدرت خود را مجددا باز می یابد.
بعضی افراد تخت سلیمان را محل نگهداری گرال می دانند. گرال جام مقدس مسیح است که در آخرین شب قبل از مرگش از آن می نوشد. تاکنون هیچ اثری از این جام دیده نشده است.
عده ای شهر تخت سلیمان را محل زندگی سلیمان پیامبر می دانند و اعتقاد دارند او به خاطر داشتن ارتباط با نیروهای فرازمینی توانسته سازه هایی عظیم در این محل برپا کند که افراد عادی از عهده اش بر نمی آیند. گل کف دریاچه تخت سلیمان به باور عده ای دارای خاصیتی سحرآمیز است که هر جانوری را می بلعد و به قعر دریاچه می برد.
دریاچه تخت سلیمان بسیار برای زرتشتیان مقدس است و اهمیت بالایی در بین پیروان این دین دارد.
بیشتر بخوانید: نکات مهم برای رزرو هتل
کاوش های صورت گرفته در دریاچه
این روایات تاریخی و متعدد باعث شده اند در طول تاریخ بسیاری برای پیدا کردن گنج های با ارزش درون دریاچه، وارد آن شوند. دو عامل عمق زیاد دریاچه و رسوبات فراوان معلق درون آب موانع بزرگی بر سر راه کاوشگران بوده اند. اولین غواصانی که وارد دریاچه شده اند هیاتی آلمانی بوده اند که به گودالی در وسط دریاچه به عمق ۱۱۲ متر و ده کانال ورود آب در حاشیه دریاچه دست پیدا می کنند. ولی رسوبات و فشار داخل آب به قدری بالا بوده که اجازه نمی دهد چیزی درون دریاچه کشف کنند.
چند سال بعد از ورود آلمانی ها این ایرانیان بودند که به آب می زنند. غواصان ایرانی می گویند که رسوبات زیاد درون آب به قدری زیاد بوده که در عمق سه متری میدان دیدشان تا دو متر و در عمق ۱۵ متری تقریبا به صفر می رسد. ذرات معلق درون آب اجازه ورود نور خورشید به درون آب را نمی دهند و نور چراغ قوه تنها تا ۳۰ سانتی متری را برای آنان قابل مشاهده می کرده است.
این دریاچه چطور کشف شد؟
با رسیدن به یکی از طاقچه های دریاچه ۳۰ تا ۴۰ سانتی متر املاح زرد رنگ انباشته شده بر روی سطح راه می یابند و با شیبی تند مسیر کف دریاچه ادامه پیدا می کند. با وجود ابعاد سطح دریاچه در عمق پایین تر شاهد افزایش ابعاد آن بین ۳ تا ۱۰ متر هستیم که باعث شده دریاچه شکلی شبیه به قیف سر و ته پیدا کند.
تیم ایرانی گودال کشف شده توسط آلمانی ها را پیدا نکردند ولی ۹ کانال ورود آب را شناسایی می کنند. تنها اشیایی که این تیم ایرانی در کف دریاچه می یابد تعدادی زباله بود که وانت و واگن هیات کاوشگر آلمانی جزوشان بوده است. حیات جانوری تنها در سطح آب‌های دریاچه تخت سلیمان وجود دارد و کمی که در آن پایین بروید دیگر خبری از آن ماهی های آکواریومی روی آب هم نخواهد بود.
در اطراف دریاچه تخت سلیمان تابلوهای متعدد از ممنوع بودن شنا در آب ها خبر می دهند و آرامگاه بعضی از کسانی که به درون دریاچه رفته و هرگز بازنگشته اند قابل مشاهده است. به خاطر شرایط خاص دریاچه و محافظت از این نگین گرانبها جدا از آب تنی درون آب های آن اجتناب کنید. از نوشیدن آب آن جدا جلوگیری کنید تا به خاطر عناصر سنگین موجود در آب دچار مشکلات روده و معده نشوید.
این مجموعه تاریخی در کنار جاده تکاب به زنجان قرار دارد و از اردیبهشت تا اوایل تابستان بهترین زمان برای دیدن از دریاچه و منطقه باستانی تخت سلیمان است. در این موقع از سال کوه ها و طبیعت اطراف همگی سبز و پوشیده از گل‌های رنگارنگ است و چشمه های جوشان از هرکجا بیرون زده اند. در فصل زمستان بخاری که به خاطر گرم بودن آب دریاچه از سطح آن بلند می شود، منظره ای سحرآمیز به مجموعه می بخشد.