معرفی شهرستان بانه
جغرافیا
«بانه» شهری در استان کردستان، واقع در مرز غربی ایران است که به واسطهی استعدادهای طبیعی، تجاری، تاریخی و فرهنگی، به یکی از گردشگرپذیرترین شهرهای کشور تبدیل شده است.
راههای ارتباطی
شهر بانه از شمال به شهر سردشت، از شرق به شهر سقز و از غرب و جنوب نیز به اقلیم کردستان عراق محدود میشود. از جمله مسیرهای ارتباطی بانه به اطراف میتوان به راههای زیر اشاره کرد:
• راه آسفالت بانه – سقز به سمت شمال شرقی به درازای 60 کیلومتر
• راه آسفالت بانه – سردشت به سمت شمال غربی به درازای 60 کیلومتر
• راه بانه – مریوان به سمت جنوب شرقی به درازای 160 کیلومتر
• راه بانه – مهاباد به درازای 197 کیلومتر
• راه بانه به مرز ایران – عراق به درازای 21 کیلومتر
جمعیت
طبق آمار سال 1395 این شهر با جمعیت 110,218 نفر بعد از شهرهای سنندج، سقز و مریوان چهارمین شهر بزرگ استان کردستان و 89مین شهر ایران محسوب میشود
.
وجه تسمیه
وجه تسمیهی بانه از کلمهی کُردی «بان» به معنی پشت بام و علتاش را وجود ارتفاعات این ناحیه و خود شهر بانه میدانند، چون ارتفاع 1525 متری شهر و ارتفاعات آن سبب شده که مردم برای رسیدن به شهر، مساحت بسیاری را سر بالا طی کنند. گفتنی است تا اواسط سدهی سیزدهم هجری نام اصلی شهر بانه «به روژه»(آفتابگیر) بوده است.
فرهنگ
مردم بانه، کُرد و بازماندهی قوم ماد از نژاد آریاییها هستند. زبان آنها «کُردی» و با گویش «سورانی» است. مردم بانه، عموماً مسلمان میباشند. در بانه یک اقلیت یهودی وجود داشت که تعدادشان بالغ بر 40 خانوار بود. آنها پس از تاسیس کشور اسرائیل در سال 1948 میلادی به فکر مهاجرت افتاده و همهشان بانه را ترک و به فلسطین مهاجرت کردند
.
تاریخ
بانه از شهرهای تاریخی استان کردستان بوده و پیشینه‌ی سکونت در این منطقه به دوران قبل از اسلام باز می‌گردد. قبل از ورود مسلمانان، طایفهای زرتشتی بنام «قهقو» بر این منطقه حاکم بودهاند. پس از ورود مسلمانان، طایفهای که بعدها به دلیل مصالحه با مسلمانان به «اختیار دینیها» شهرت یافتند، حکومت را به دست گرفته و تا قبل از جنگ جهانی دوم حکمران این منطقه بودهاند.
پس از مرگ آخرین حاکم اختیارالدینی، طایفهی سلیمان بیگ حکومت بانه را بدست گرفت. «میرزا بیگ» پس از كشمكش با برادرانش به شاه طهماسب اول پناهنده شد و در قزوین در گذشت. پس از مرگ او شاه طهماسب حکومت بانه را به برادر او «سلیمان بیگ» سپرد. سلیمان بیگ مردی پارسا و وارسته بود. از حكومت بانه استعفا كرد و دختر خود را به عقد نكاح برادر زادهاش«بدر بیگ» درآورد. سلیمان بیگ حکومت بانه را به بدر بیگ واگذار نمود و در مدینهی منوّره سكونت اختیار نمود. وفاتش در مدینه اتفاق افتاد. آرامگاه او در تپّهای واقع در غرب شهر بانه به نام خودش، میباشد.
بانه در سال 1908 به تصرّف عثمانی‌ها درآمد و قلعه‌ی حکومتی شهر بانه به پادگان یا «قشله»(سربازخانه) تبدیل شد. در جنگ جهانی اول چون عثمانی‌ها از روس‌ها شکست خوردند، کُردهای بانه را از طریق جنگ‌های پارتیزانی علیه روس‌ها تحریک نمودند اما بعد از تسخیر بانه توسط روس‌ها، شهر بانه به آتش کشیده شد و از سکنه خالی گردید اما با این وصف، مقاومت و جنگ و گریز با روس‌ها تا سقوط رژیم تزاری در روسیه ادامه یافت. جنگ جهانی اول و آتش‌سوزی شهر و سرمای سخت زمستان، باعث ایجاد قحطی در سا ل 1917 میلادی و کوچ بسیاری از مردم بانه به عراق گردید، اما پس از جنگ جهانی اول، اکثر مردم به بانه بازگشته و به بازسازی شهر پرداختند.
در زمان جنگ جهانی دوم بانه به همراه سردشت و سقز به تصرف عشایر به سرکردگی محمد رشید خان درآمد اما قوای دولتی مجدداً شهر را تصرف نمودند. در سال 1322 مجدداً شهر توسط محمد رشیدخان تصرّف و به آتش کشیده شد و به جز مسجد و چند خانه، بقیهی شهر به تلی از خاکستر تبدیل گشت.
در جنگ هشت سالهی عراق علیه ایران نیز هواپیماهای عراقی بارها بانه را بمباران کردند و خسارات مالی و تلفات جانی بسیاری بر مردم این شهر تحمیل شد که اوجِ آن، بمباران شهر در پانزدهم خرداد 1363 بود که حدود دو هزار نفر شهید و زخمی بر جای گذاشت
.
آثار باستانی
در بانه به علت سستی خاک، آثار تاریخی و باستانی خیلی کمی برجای مانده؛ زیرا خاک آن در مقابل برودت و رطوبت بسیار کممقاومت است. ولی در خرابهها و قلاع مخروبه و جاهای دیگر ظروف سفالی و وسایل سنگی یافت شده و مسکوکات مربوط به قبل از اسلام بسیار یافت میشود. و از همه جالبتر خمرههایی است که در دهستان پشت آربهبا مخصوصاً آبادیهای «آرمرده»، «توکل» و «تاژان» از دل خارک بیرون میآورند که بیشتر حاوی استخوان انسان و مهرههاست. چنین مینماید که در گذشتههای دور، مردهها را در آنجا دفن کردهاند. در گورستان نمشیر، سنگهای نقاشی شدهای وجود دارد که تصور میرود مربوط به پیش از اسلام باشند
.
پوشش گیاهی
شهر بانه در میانِ کوههای «آربابا»، «بابوس»، «دوزین»، «رهشه قهلات» و «ارتفاعات سلیمان بیگ» جای دارد. کوههای پوشیده از جنگل و تنوّعِ گونههای مختلف گیاهی موجب شده تا شهرستان بانه به یکی از شهرهای زیبا و دیدنی کشور تبدیل شود.
جنگلهای سرسبز و گلهای الوان همراه با مراتع سبزپوش، هُنرنماییِ نقّاشِ طبیعت در فصل بهاران است و چنان مخمل سبزی بر کوهها میگستراند که هر بینندهای را مسحورِ بازوی توانای خالق هستی میکند. ارتفاعات بانه پوشیده از جنگلِ طبیعی است و به جنگلهای سردشت و مریوان میپیوندد. درختان جنگلی عبارتند از «مازو»، «بلوط»، «وَن»، «زالزالک»، «گلابی کوهی»، «آلبالوی وحشی»، «گردو» و «بادام کوهی» که زیبایی خاصی به این شهرِ کوهستانی بخشیده است. وجودِ کوههای سر به فلک کشیده و استوار از جمله «آربابا»، «دوزین»، «بابوس»، «جنیره» و مجاورت با طبیعت بِکر سردشت، شهر بانه را به مکانی زیبا و دیدنی برای گردشگران و مسافران تبدیل کرده است. جنگلهای بانه حدود 50000 هکتار از نواحی جنگلی استان را تشکیل میدهند.
آب و هوا
میانگینِ میزانِ بارندگی در بانه، بین 500 تا 800 میلیمتر در سال است که موجب سرسبزی این منطقه شده است. بانه، زمستانهای سرد و تابستانهای معتدل دارد. اختلاف درجهی هوا از 20 درجه زیر صفر تا 36 درجه بالای صفر است. بارندگی معمولاً از نیمهی دوم پاییز شروع میشود و تا 2 ماه بهار به طور متناوب ادامه مییابد. این بارندگیها از ابرهایی ایجاد میشود که از دریای مدیترانه به سوی غرب ایران به حرکت در میآیند.
شهرستان بانه دارای 2 رشته قنات، 113 چشمه و 126 چاه نیمه عمیق میباشد. سدّ مخزنیِ بانه با ظرفیت 4 میلیون متر مکعب در پنج کیلومتری شمال شرقی شهر بانه بر روی رود بانه، به مظور آبگیری و انتقال آب به شهر جهت جبران کمبود آب در فصل خشک، مورد بهرهبرداری قرار گرفته است.